Avustralya, Coober Pedy’de insanlar neden yer altında yaşıyor?
Avustralya’nın Adelaide kentinin 848 kilometre kuzeyinde, ülkenin merkezine giden uzun, tozlu ve ıssız bir yolda birkaç gizemli kum piramidi bulunur. Etrafta birkaç inatçı çalıdan başka bir şey yok.
Aynı yolda ilerledikçe bu gizemli yapıların sayısı artıyor. Yüzeysel olarak dağılmış bu toprak yığınları, çoktan unutulmuş anıtlar gibidir. Orta sırada, yanında yerden çıkan beyaz bir boru görülmektedir.
Bunlar, yaklaşık 2.500 kişinin yaşadığı opal maden kasabası Coober Pedy’ye ulaştığınızın ilk işaretleri.
Kum piramitlerinin birden fazla, onlarca yıllık madenciliğinden birikmiş atık topraklar. Ancak bazıları da yeraltı yaşamına işaret ediyor.
Coober Pedy’de, nüfusun yüzde 60’ı demir açısından zengin kumtaşı ve silttaşı kayaların arasına inşa edilmiş neredeyse tamamen gizli konutlarda yaşıyor. Bazı mahallelerde, yerleşime dair tek işaret, havalandırma delikleri ve girişlerin yakınına dökülen fazla topraktır.
Kışın, bu ilkel yaşam tarzı biraz eksantrik görünebilir. Ancak hava sıcaklığının sistematik olarak 52 dereceye ulaştığı yaz günlerinde Coober Pedy’deki düzen açıklama gerektirmez.
Avustralya’nın yerli halkları arasında ‘delikteki beyaz adam’ anlamına gelen Coober Pedy’de yaz mevsimi o kadar sıcak ki gökten kuş yağıyor ve elektronik cihazların buzdolabında saklanması gerekiyor.
Bu yıl dünyanın birçok yerinde görülen çok sıcak hava dalgalarıyla birlikte yer altı yaşam prosedürleri yeniden fiyatlanıyor diyebiliriz.
Dünya Savaşı sırasında inşa edilen hava saldırısı sığınakları, sıcaklığın 10 gün boyunca 35 derecenin üzerine çıkması üzerine Çin’in güneybatısındaki Chongquing’de Temmuz ayında yeniden açıldı.
Ayrıca şehirde yer altı mağara restoranları popüler hale geldi.
ABD üç aydır kaktüslerin bile baş edemediği sıcaklar veya tüm Güney Avrupa’da orman yangınları yaşarken Coober Pedy ve diğer örneklerden ne öğrenebiliriz?
uzun Hikaye
Coober Pedy, dünyanın ilk veya en büyük yer altı yerleşim yeri değil.
İnsanoğlu, binlerce yıldır zorlu iklim koşullarıyla baş edebilmek için yer altına çekilmeye çalışıyor.
Bu gelenek, iki milyon yıl önce Güney Afrika’da bir mağarada kullandıkları aletleri geride bırakan Neandertallere, 176.000 yıl önce Fransa’da bir mağarada anlaşılmaz dikit yığınları yaratan Neandertallere kadar uzanıyor.
Güneydoğu Senegal’de şempanzeler bile aşırı sıcakla başa çıkmak için mağaraları tercih ediyor gibi görünüyor.
Kapadokya’daki yeraltı yaşamının değerli bir örneği.
Ünlü peribacalarının yaklaşık 85 metre altında binlerce yıldır kullanılan dev bir yer altı şehri bulunuyor.
Bugün Derinkuyu olarak bilinen ve yüzyıllardır gizlenen antik kent, çok katlı şeklinde inşa edilmiş ve 20.000 kişiyi aylarca saklayabilecek kapasitedeydi.
Söylentilere göre Derinkuyu, 1963 yılında, bir yöre sakini hep tavuklarını kaybettiğinde yeniden keşfedilmiş.
Evinin bodrum katında tavuklarını arayan bir adam, yanlışlıkla kazdığı bir çukurdan tavukların gözden kaybolduğunu anlayınca onları takip etmeye karar verdi.
Adam, bir labirent gibi uzanan uzun koridorlardan oluşan dik bir yeraltı yolu keşfetmişti. Bu, bazıları şu anda konutlarda olan yeraltı şehrine 600’den fazla girişin ilkiydi.
MÖ 8. yüzyılda yapıldığı sanılan Derinkuyu, bölgedeki yüzlerce mağara ev ve çok sayıda yer altı şehrinden sadece biri.
Kendine ait havalandırma bacaları, kuyuları, ahırları, kiliseleri, depoları ve geniş bir yer altı mesken ağıyla binlerce yıldır yerleşim yeri olan Derinkuyu, işgal durumunda 20 bin kişi için acil barınma yeri olarak da kullanıldı.
Coober Pedy’de olduğu gibi, yeraltında yaşamak insanları sıcak ve kurak yazlar ile soğuk, karlı kışlar arasında gidip gelen karasal iklimden korudu.
Sıfırın altında veya dışında 30 derece olsun, her zaman yerin 13 derece altındaydı.
Bugün bile Kapadokya’daki insan yapımı mağaralar pasif soğutma özelliği ile biliniyor. Pasif soğutma, sıcaklığın fazla değişmemesini sağlamak için güç yerine tasarım tekniklerini kullanan bir yapım tekniğidir.
Bugün normalde buzdolabında saklanması gereken binlerce ton patates, limon, lahana ve diğer eserler, Kapadokya’nın eski galerilerinde ve geçitlerinde korunmaktadır.
etkili bir çözüm
Coober Pedy’ye giden yolun biraz ilerisinde şehrin merkezi var.
Merkez ilk bakışta sıradan bir kırsal yerleşim yeri gibi görünüyor. Sokaklar pembe tozla kaplı, restoranlar, barlar, süpermarketler ve benzin istasyonları var.
Zirvede, kasabanın tek ağacı olan metal bir heykel duruyor.
Coober Pedy’de ürkütücü bir sessizlik var. Binalar arasında geniş boşluklar vardır. Ne olduğu tam olarak anlaşılmış değil.
Tüm soruların cevabı yer altında yatıyor.
Coober Pedy’nin bazı yer altı bölgelerine sıradan binalardan giriliyor. Bazı bölgelere sokaklardaki tünellerden geçilerek ulaşılabilir.
Kasabada çatıların çökmemesi için binaların en az 4 metre derinliğinde olması gerekiyor.
Yer üstünde yaşayanlar çok sıcak ve buz gibi soğuklarla boğuşurken, yer altında yıl boyu sıcaklık günün her saatinde 23 derecede sabit kalıyor.
Ayrıca Coober Pedy elektriğinin neredeyse tamamını güneş ve rüzgardan alıyor.
Öte yandan yer altı konutlarının fiyatları oldukça uygun. Üç yatak odalı bir rezidans yakın zamanda 26.000 dolara satıldı.
Coober Pedy sakinleri de böcek ve sinek sorunu olmadığını, ışık ve ses kirliliğinin olmadığını söylüyor.
Bazıları yer altı yaşamının da depremlere karşı daha güvenli olduğuna inanıyor.
Coober Perdy’de yaşayan Wright, “Buraya taşındığımdan beri iki deprem oldu ve ben de hiç taşınmadım” diyor.
Yeraltı yapılarının deprem güvenliği boyutlarına ve derinliklerine göre değişmektedir.
Peki, yer altı yerleşimleri dünyanın diğer bölgelerindeki insanların iklim değişikliğinin etkileriyle başa çıkmasına yardımcı olabilir mi? Neden daha yaygın değiller?
Coober Pedy’deki yer altı ev inşaatı, birçok nedenden ötürü başka yerlerden daha pratiktir.
Öncelikle bölgedeki taş çok yumuşak.
1960’larda ve 70’lerde kasabanın sakinleri, tıpkı opal taşı madenleri inşa ettikleri gibi, evlerini patlayıcılar, kazmalar ve küreklerle genişletti. Bazı yerlerde bu işlem fazla güç gerektirmedi.
Ayrıca kumtaşı oldukça sağlamdır ve herhangi bir desteğe ihtiyaç duymaz bu nedenle herhangi bir ek malzeme kullanmadan istediğiniz formda yüksek tavanlı odalar yapmak mümkündür.
nem sorunu
Cooper Pedy’de düzen elbette her yerde mümkün değil.
Herhangi bir yeraltı yapısının inşasındaki en büyük zorluklardan biri nemdir.
İnsanların yaşadığı birçok yeraltı yerleşimi kurak bölgelerde bulunmaktadır.
Daha nemli yerlerde yeraltında herhangi bir inşaat yapmak çok daha zordur.
Örneğin, 19. yüzyılda inşa edilen Londra’nın yeraltı tünellerini nemden korumak için duvarlar tuğla katmanlarıyla kaplandı. Bu önlemlere rağmen tünellerde hala siyah küf sorunu yaşanıyor.
Aynı sorun dünyanın birçok yerinde yüksek yağış alan bodrumlarda, barınaklarda ve otoparklarda yaşanıyor.
Bu tür yerleşim yerlerinin su kaynaklarına yakın olması ve havalandırma olmaması nem sorununu arttırmaktadır.
MS 2. yüzyılda Romalıların zulmünden kaçan Yahudiler tarafından İsrail’de inşa edilen Hazan Mağaraları’nda da benzer bir sorun var.
Zeytinliklerin, mutfakların, hollerin ve su depolarının bulunduğu mağaranın içinde 66 metre ilerledikten sonra sıcaklık dışarıya göre önemli ölçüde düşüyor ve yüzde 40 olan nem oranı ikiye katlanıyor.
Bunun nedeni, yerleşimin yeraltı suyunun daha fazla olduğu bir ovada gözenekli bir kaya türü üzerine inşa edilmiş olması ve dar koridorlar ve az giriş nedeniyle hava akımının az olmasıdır.
Ancak 50 metre derinlikte, gözenekli kumtaşından oluşan Coober Pedy’de koşullar yerin altında bile kurak. Oksijen ve havalandırma sağlamak için özel bacalar da bulunmaktadır.
Coober Pedy sakinleri, özellikle çok sıcak havalarla mücadele edenler için yer altında yaşamayı tavsiye ediyor.
Belki de bu kasabanın tuhaf kum piramitleri önümüzdeki yıllarda başka yerlerde de ortaya çıkmaya başlar.
